FUNDACJA OCHRONY DZIEDZICTWA PRZEMYSŁOWEGO ŚLĄSKA
Organizacja Pożytku Publicznego
Proces zmian gospodarczych w Polsce, rozpoczęty reformami społecznymi i gospodarczymi końca XX wieku spowodował likwidację wielu historycznych gałęzi przemysłowych, w niektórych przypadkach, całych okręgów przemysłowych. Likwidacji materialnych śladów rozwoju przemysłowego kraju nie towarzyszył i nie towarzyszy racjonalny plan zachowania najważniejszych świadectw rozwoju gospodarczego Polski. Dziedzictwo przemysłowe trwa jeszcze tam gdzie zachowały się już nieliczne zakłady prowadzące często archaiczne procesy produkcji.
Huty, kopalnie, zakłady włókiennicze i szereg innych obiektów przemysłowych przez lata były powodem do dumy zatrudnionych w nich pracowników oraz okolicznych mieszkańców. Wraz z nadejściem procesu transformacji gospodarczej obiekty te zaczęły być dowodem zacofania technologicznego i niskiej jakości życia mieszkańców. Dzisiaj coraz trudniej znaleźć w krajobrazie polskich miast sylwetki wielkich pieców, szybów kopalnianych, chłodni kominowych czy ceglanych kominów dawnych kotłowni. Mimo wzrostu zainteresowania dziedzictwem przemysłowym proces likwidacji ostatnich świadectw historii przemysłowej regionów postępuje. Wycofywane z eksploatacji ważne, często ostatnie świadectwa przemysłowej aktywności są nadal niszczone. Tak na przykład dzieje się z zabytkami likwidowanych kopalń na Górnym Śląsku.
Fundacja Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego założona przez Piotra Gerbera powstała w 2007 roku w celu aktywnej ochrony dziedzictwa przemysłowego na terenie Dolnego i Górnego Śląska. Prowadzone przez Fundację działania mają różnorodny charakter. Fundacja podejmuje działania z zakresu: badań nad historią przemysłową Śląska (szereg publikacji), praktycznej ochrony materialnego dziedzictwa przemysłowego, a także edukacji na temat rozwoju gospodarczego.
Najważniejszą działalnością Fundacji jest ochrona wybranych, charakterystycznych dla Śląska obiektów techniki. Ochrona odbywa się przede wszystkim poprzez przekształcenie chronionego zabytku w muzeum. Ochrona poprzez „umuzealnienie” ratowanego zabytku prowadzana jest w oparciu o różnorodne modele. Wybór formy ochrony zmierza przede wszystkim do maksymalnej ochrony i jak najlepszego utrwalenia oryginalności i autentyczności chronionego zabytku. Podejmując wybór obiektu do ochrony, brane są pod uwagę obiekty o szczególnej wadze dla regionu oraz te reprezentujące najważniejsze dziedziny przemysłu rozwijającego się w na terenie Górnego czy Dolnego Śląska.
Obecnie w ramach Fundacji działa założone w 2005 roku Muzeum Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej, otwarte w 2016 roku Muzeum Hutnictwa Cynku w Szopienicach -Katowicach oraz Młyn Hilberta w Dzierżoniowie, który można zwiedzać od 2018 roku. W przygotowaniu są muzea: Muzeum Porcelany Śląskiej w Tułowicach koło Opola, Muzeum Techniki Rolniczej w Piotrowicach Śląskich koło Świdnicy, Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Dzierżoniowie jako oddział Muzeum w Jaworzynie Śląskiej.
1. Muzeum Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej
To duże – na skalę europejska Muzeum kolejowe – założone zostało w 2005 roku na terenie zabytkowej lokomotywowni z 1908 roku w Jaworzynie Śląskiej na Dolnym Śląsku. Muzeum położone jest na terenach kolejowych o powierzchni ponad 2 hektarów z zachowaną infrastrukturą kolejową, budynkami lokomotywowni oraz zapleczem technicznym. Zbiory to ponad 120 pojazdów kolejowych z lat od 1880 do lat 70 XX wieku. Zwiedzanie Muzeum odbywa się miedzy innymi przez przejazd zabytkowym pociągiem po tzw. „Trasie Parowozowej” na terenie Muzeum. Od 2015 roku w oparciu o wyremontowany własnymi siłami parowóz, Tkt48/18 oraz zabytkowe wagony z lat dwudziestych XX wieku Muzeum prowadzi regularne przejazdy dla turystów do różnych atrakcyjnych miejsc na Śląsku.
Muzeum zwiększa swoja ofertę turystyki kolejowej dzięki pracy zatrudnionych specjalistów w pracowni konserwacji i remontów zabytkowego taboru kolejowego. Pracownia podejmuje remonty kolejnych zabytkowych lokomotyw i wagonów. W Muzeum organizowane jest szereg akcji społecznych w tym „Miasto Dzieci” -wakacje, organizowane od dziewięciu lat, dla dzieci z ubogich rodzin.
2. Młyn Hilberta w Dzierżoniowie
Młyn powstał w latach 40-tych XIX wieku. Został zbudowany i był prowadzony do II wojny światowej przez członków rodziny Hilbert. W latach trzydziestych XX wieku Młyn został rozbudowany i znacznie unowocześniony. Wyposażony został w napęd elektryczny. Należał do największych tego typu na Dolnym Śląsku. Po II wojnie światowej przez pierwsze 10 lat był w zarządzie Armii Czerwonej, a następnie użytkowany przez zmieniające się przedsiębiorstwa państwowe. Bez modernizacji i istotnych zmian w wyposażeniu pracował do końca 2016 roku. Zachował się w pełni kompletny, obrazujący poziom rozwoju techniki młynarskiej z lat trzydziestych XX wieku.
W ramach Działalności Fundacji Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego na Śląsku, Młyn zostanie przekształcony w Muzeum Młynarstwa. Projekt obejmuje konserwację czynnego obiektu z pełnym zabytkowym wyposażeniem produkcyjnym z lat 30 tych XX wieku.
Młyn Hilberta udostępniany jest zwiedzającym codziennie.
3. Muzeum Hutnictwa Cynku WALCOWNIA w Katowicach
Pierwszego udanego przetopu cynku na Śląsku, dokonał w 1798 roku Johann Christian Ruberg w Wesołej, niedaleko Katowic. Dzięki swoim właściwościom cynk szybko znalazł szerokie zastosowanie. Jednym z kluczowych producentów cynku stała się firma Georg Giesche’s Erben A.G. Przełomowym wydarzeniem w dziejach firmy było otwarcie w 1834 roku huty „Wilhelmina” w Szopienicach. Od tego momentu rozbudowywano zakład tworząc kombinat hutniczy dostarczający na początku XX wieku 25 000 ton cynku rocznie i dający zatrudnienie ponad 2100 osobom. W 1903 roku koncern wybudował walcownię blachy cynkowej. Zespół walcowniczy składał się z pieców do wytopu cynku, ruchomego stołu odlewniczego oraz walcarek napędzanych przez maszyny parowe. Produkcję uruchomiono w 1904 roku, a prowadzono ją do w 2002 roku. Po zakupie budynku Walcowni w 2013 roku rozpoczęto prace konserwatorskie i remontowe w celu utworzenia Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia”. Muzeum, Fundacja uruchomiła w 2016 roku. W oryginalnym budynku Walcowni prezentowana jest historia rozwoju hutnictwa cynku na Górnym Śląsku. W oparciu o zachowaną i zakonserwowaną kompletną linię produkcyjną przedstawiana jest historia przerobu cynku. Oprócz zabytkowych maszyn w Muzeum prezentowana jest kolekcja 120 zabytkowych silników przemysłowych z lat 1903-1970. Muzeum tworzy dokumentację życiorysów pracowników przemysłu cynkowego. Życiorysy są dokumentowane w formie dostępnej bazy internetowej www.szychtownica.pl
4. Muzeum Porcelany Śląskiej w Tułowicach
Tułowice to wioska o bogatej tradycji produkcji porcelany. Muzeum powstaje na terenie, zamkniętego w 2000 roku zakładu produkcji porcelany „Porcelit” założonego w 1886 roku przez rodzinę Schlegelmilch przybyłą tu z Turyngii. Przed 1945 rokiem Fabryka w Tułowicach należała do jednych z największych wytwórni porcelany na Śląsku. Wyroby, ze względu na jakość i wzornictwo, były dobrze znane w Europie oraz w USA. Od początku XX wieku do pierwszej wojny światowej większość produkcji trafiała do USA, gdzie Fabryka z Tułowic posiadała swoje przedstawicielstwa. Po drugiej wojnie światowej zakład zwiększył produkcję koncentrując się na popularnych, tanich, wyrobach z porcelitu. Produkcję zakończono w 2001 roku.
Zaadaptowane wnętrza fabryki pomieszczą zbiory porcelany pochodzące z najważniejszych Śląskich wytwórni porcelany. W pomieszczeniach fabrycznych prezentowane będą wystawy ukazujące postęp w procesie produkcji porcelany. Wystawy zorganizowane będą w formie warsztatów dostępnych dla zwiedzających . Dla kolekcjonerów będzie to miejsce służące organizacji konferencji spotkań oraz aukcji historycznej porcelany.
Osobną częścią Muzeum będzie willa rodziny Schlegelmilch, gdzie w historycznych, zachowanych wnętrzach, powstanie wystawa poświęcona „kulturze stołu”.
Muzeum znajduje się w organizacji i nie jest udostępnione dla zwiedzających.
5.Muzeum Techniki Rolniczej na Śląsku w Piotrowicach Świdnickich
Budowniczym dworu w Piotrowicach Świdnickich był Jacob von Zedlitz. budowę prowadził w latach 1585 – 1590. Majątek przez lata stopniowo tracił na znaczeniu i popadał w długi. Istotny remont przeprowadzono dopiero w 1799 roku, gdy właścicielem obiektu zostaje hrabia Nikolas August Wilhelm von Burghaus. Nowy właściciel, filantrop, budowniczy, członek licznych stowarzyszeń, finansował wiele działań charytatywnych i naukowych. Był pomysłodawcą i inwestorem jednego z pierwszych na kontynencie, żeliwnego mostu zbudowanego w pobliskich Łażanach.
Przez wiek XIX i do 1945 roku wieś, a wraz z nią Dwór i Folwark przeżywa okres rozwoju. Dwór poddany był kolejnym przebudowom, a Folwark rozbudowie i unowocześnieniu. Po 1945 roku dobra Piotrowickie były zrujnowane i nieużywane. W latach 1972-1976 przeprowadzona została częściowa konserwacja, dworu, wykonano nową więźbę dachową. Do 2003 roku Folwark i Dwór był w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Rolnego.
Obecnie w ramach działalności Fundacji Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska prowadzone są prace adaptacyjne kompleksu Dworu i Folwarku na cele planowanego Muzeum Techniki Rolniczej na Dolnym Śląsku. W remontowanych obiektach powstaje „Żywy Folwark” – Muzeum w którym prezentowana będzie nie tylko historia rozwoju rolnictwa ale także przedstawione będzie życie w gospodarstwach rolnych XIX i początku XX wieku.
W Muzeum, po zakończeniu prac remontowych i adaptacyjnych funkcjonować będą: stodoły, chlewnie, stajnie, kurniki, spichlerz, kuźnia. Obiekty pełnić będą swoje pierwotne funkcje. Zobaczyć będzie można, typowe dla historii śląskiego rolnictwa, zwierzęta hodowlane. Na pobliskich polach uprawiane będą rośliny charakterystyczne dla gospodarki Dolnego Śląska z przełomu XIX i XX wieku jak len, konopie, czy czerwień. Ważną częścią Muzeum będzie ekspozycja maszyn stosowanych w rolnictwie w XIX i XX wieku.
Muzeum udostępniane jest okazjonalnie przy okazji organizacji wydarzeń plenerowych!
6. Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa w Dzierżoniowie
Muzeum, powstaje w oparciu o zabytkową lokomotywownię z przełomu XIX i XX wieku. położoną w Dzierżoniowie na trasie kolejowej Wałbrzych – Kłodzko. Po wykonaniu remontów i konserwacji zachowanych budynków lokomotywowni i kolejowej infrastruktury na terenie Muzeum prezentowany będzie tabor kolejowy pochodzący z lat II Wojny Światowej i lat powojennych.
Już obecnie organizowane są regularne przejazdy z Muzeum w Jaworzynie Śląskiej do lokomotywowni w Dzierżoniowie, gdzie udostępniona jest kolekcja historycznych lokomotyw parowych. Część ekspozycji w przyszłym Muzeum przeznaczona będzie na prezentacje rozwoju lokalnego przemysłu. Planowana jest ekspozycja zabytkowych radioodbiorników pochodzących ze znanej wytwórni „Diora” z Dzierżoniowa.
Muzeum nie jest udostępnione dla zwiedzających.
