Podatek PCC - Przewodnik po podatku od umów cywilnoprawnych

Spis treści

1. Jaki jest zakres opodatkowania PCC?
2. Jak ustalić podstawę opodatkowania?
3. Ile wynosi podatek od czynności cywilnoprawnych?
4. Kto płaci PCC?

Jaki jest zakres opodatkowania PCC?

Jakie czynności podlegają PCC?

Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) pobierany jest od następujących czynności cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. (ustawa o PCC) PCC podlegają:

• umowy sprzedaży i umowy dotyczące wymiany rzeczy i praw majątkowych;
• umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez zadłużenie długów i obciążeń lub zobowiązań darczyńcy;
• umowy o dożywocie;
• umowy o dystrybucję nieruchomości i umowy o anulowaniu współwłasności - w części związane z płatnościami lub płatnościami dodatkowymi;
• ustanowienia hipoteki;
• ustanowienia użytkowania do rozpatrzenia, w tym nieuregulowane użytkowanie i płatne świadczenie służebności;
• kontraktów o nieregularnym depozycie;
• aktów stowarzyszeń.

Obowiązek zapłaty PCC istnieje również w przypadku zmiany umów, porozumień, aktów lub wydania wyroku sądu (również polubownego), jeżeli skutkują zwiększeniem podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych (art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o PCC).

Jakie czynności nie podlegają PCC?

Podstawowe czynności wyłączone z opodatkowania

Art. 2 pkt 1 ustawy o PCC wskazuje zdarzenia cywilnoprawne, które nie podlegają opodatkowaniu. Działania nie podlegające opodatkowaniu to czynności cywilnoprawne:

• podejmowane w sprawach alimentacyjnych, opieki, kurateli i przysposobienia,
• podejmowane w sprawach ubezpieczenia społecznego, ubezpieczenia zdrowotnego, opieki społecznej, ulg określonych w przepisach szczególnych dla żołnierzy niezawodowych i osób odbywających służbę zastępczą oraz ich rodzin, a także uprawnień dla osób niepełnosprawnych i osób objętych przepisami o szczególnych uprawnieniach dla kombatantów,
• wyborów: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego oraz referendum,
• obowiązku obrony Ojczyzny,
• zatrudnienia, świadczeń socjalnych i wynagrodzeń za pracę,
• nauki, szkolnictwa i oświaty pozaszkolnej oraz zdrowia,
• podlegających przepisom o gospodarce nieruchomościami lub przepisom o autostradach płatnych,
• podlegających przepisom o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych,
• podlegających przepisom o szczególnych zasadach odbudowy, remontów, przebudowy i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu.

Czynności cywilnoprawne z podatnikiem VAT

PCC nie podlegają czynności cywilnoprawne (inne niż akt stowarzyszenia i jego zmiany), w których przynajmniej jedna ze stron czynności podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT) lub jest z niego zwolniona.

Większość transakcji dokonywanych przez przedsiębiorców jest zatem wyłączona z przepisów ustawy PCC.

Przykład 1:

Adam kupuje towary komercyjne z hurtowni. Ponieważ punkt sprzedaży hurtowej jest płatnikiem podatku VAT ze względu na jego sprzedaż, transakcja nie podlega opodatkowaniu PCC.

Przykład 2:

Anna dzierżawi zamrażarkę od firmy zajmującej się dostawą mrożonej żywności za stałą kwotę umowną. Ponieważ firma, która jest właścicielem zamrażarki, jest płatnikiem VAT w transakcji, umowa nie będzie podlegać PCC.

Transakcje o niskiej wartości

PCC nie podlegają transakcje sprzedaży ruchomości, jeżeli podstawa opodatkowania wynosi mniej niż 1000 zł.

Sprzedaż lub zamiana rzeczy objętych procedurą celną

Wyłączeniu z opodatkowania PCC podlegają umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy:

• wprowadzonych do wolnego obszaru celnego (WOC) – nie podlegają PCC transakcje sprzedaży oraz zamiany rzeczy, które zostały umieszczone w specjalnie wyznaczonym, ogrodzonym i nadzorowanym przez organy celne miejscu, które z perspektywy przepisów celnych traktowane jest tak samo jak znajdujące się poza obszarem celnym Unii Europejskiej,
• objętych procedurą składu celnego – dotyczy sprzedaży i zamiany rzeczy umieszczonych w specjalnym, zatwierdzonym przez organy celne miejscu (składzie celnym) pod dozorem celnym,

Czynności podejmowane w ramach struktury spółki kapitałowej

Czynności podejmowane w ramach zmian struktury spółek kapitałowych (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, spółka europejska) takie jak zawarcie umowy spółki lub jej zmiany nie podlegają PCC. Brak opodatkowania dotyczy sytuacji, w których dochodzi do:

1. łączenia spółek kapitałowych,
2. przekształcenia spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową,
3. wniesienia wkładu do spółki kapitałowej – dotyczy sytuacji, w których w zamian za udziały lub akcje spółki kapitałowej dochodzi do wniesienia: 
   a. przedsiębiorstwa spółki kapitałowej lub jego zorganizowanej części (ZCP) albo
   b. udziałów lub akcji innej spółki kapitałowej dających w niej większość głosów albo kolejnych udziałów lub akcji, w przypadku gdy spółka, do której są wnoszone te udziały lub akcje, posiada już większość głosów.

Jak ustalić podstawę opodatkowania?

Szczególnie ważne dla dokładności rozliczeń podatkowych jest precyzyjne określenie podstawy opodatkowania. Ustawa o PCC określa sposób ustalania podstawy opodatkowania dla każdej transakcji podlegającej opodatkowaniu.

Jak ustalić podstawę opodatkowania dla umowy sprzedaży?

Podstawę opodatkowania dla umowy sprzedaży stanowi wartość rynkowa przedmiotu lub prawa własności.

Wartość rynkowa to kwota, która jest określona na podstawie średnich cen stosowanych w handlu przedmiotami tego samego rodzaju, z uwzględnieniem ich lokalizacji, stanu oraz innych okoliczności.

Jakie są skutki przyjęcia kwoty innej niż wartość rynkowa?

Spory między podatnikami a organami podatkowymi w obszarze PCC są bardzo często związane z ustaleniem podstawy opodatkowania. Wielu podatników miało do czynienia z sytuacją, w której Urząd Skarbowy uznał, że wartość samochodu określona w umowie zakupu samochodu była zaniżona w porównaniu z wartością rynkową. Ustawa PCC przewiduje specjalną procedurę, którą należy stosować w takich sytuacjach.

Jeżeli podatnik nie określi wartości przedmiotu transakcji cywilnoprawnej lub wartość przez nią określona nie odpowiada jej wartości rynkowej, wówczas organ podatkowy wzywa podatnika do ustalenia, zwiększenia lub zmniejszenia wartości określonej w umowie. W odpowiednim zawiadomieniu organ podatkowy ustali termin na wypełnienie wniosku: nie może on być krótszy niż 14 dni od daty doręczenia zawiadomienia.

Mamy tutaj dwie alternatywy do wyboru: albo zgodzić się z wartością określoną przez urzędnika, albo nie. W tym ostatnim przypadku organ podatkowy ustali wartość rynkową, biorąc pod uwagę opinię eksperta lub wycenę rzeczoznawcy przedłożoną przez podatnika. Jeżeli organ podatkowy wyznacza eksperta, a wartość ustalona na podstawie ich opinii różni się o ponad 33% od wartości określonej przez podatnika, to ta ostatnia ponosi koszty opinii.

Jak ustalić podstawę opodatkowania dla umowy wymiany?

W przypadku umowy wymiany, ustalenie podstawy opodatkowania różni się w zależności od przedmiotu transakcji.

Lokale mieszkalne

W przypadku lokali mieszkalnych stanowiących odrębną pozycję własności lub spółdzielcze prawo własności lokali mieszkalnych dotyczących lokalu lub prawa do niego - podstawę opodatkowania stanowi różnica między wartością rynkową wymienianych lokali lub praw do lokalu.

Pozostałe przypadki

W pozostałych przypadkach niż wymiana lokali mieszkalnych - wartość rynkowa rzeczy lub prawa własności, od których odnosi się wyższy podatek.

Ile wynosi podatek od czynności cywilnoprawnych?

Stawki procentowe podatku określone są w art. 7 ustawy o PCC. W przypadku transakcji najczęściej wykonywanych przez przedsiębiorców obowiązują niżej wskazane stawki.

Umowa sprzedaży

W przypadku:

• sprzedaży nieruchomości, ruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego prawa własności lokali mieszkalnych, spółdzielczego prawa do lokali komercyjnych oraz następujących na mocy prawa spółdzielczego: prawo do domu jednorodzinnego i prawo do lokalu mały dom mieszkalny – stawka PCC wynosi 2%.
• sprzedaży innych praw własności – stawka PCC wynosi 1%;

Umowa wymiany

W przypadku umów wymiany, umów renty, umów o przeniesienie własności nieruchomości, umów o anulowaniu współwłasności i umów darowizny:

• gdy dochodzi do przeniesienia praw własności do nieruchomości, ruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego prawa własności lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz następujących na mocy spółdzielczego prawa: prawa do domu jednorodzinnego i prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym – stawka PCC wynosi 2%;
• gdy dochodzi do przeniesienia prawa własności na inne prawa rzeczowe – stawka PCC wynosi 1%.

Umowa o udostępnienie do użytkowania

W przypadku umowy o udostępnienie do użytkowania, w tym o nieuregulowanym użytkowaniu i płatnej służebności – stawka PCC wynosi 1%.

Umowa pożyczki

W przypadku umowy pożyczki i dotyczącej nieregularnego depozytu – stawka PCC wynosi 0,5%;

Ustanowienie hipoteki

W przypadku ustanowienia hipoteki:

1. w celu zabezpieczenia istniejącego zadłużenia - od kwoty zabezpieczonego długu – stawka PCC wynosi 0,1%;
2. w celu zabezpieczenia długu o nieznanej wartości – PCC wynosi 19 zł;
3. na podstawie umowy stowarzyszeniowej - stawka PCC wynosi 0,5%.

Kto płaci PCC?

Transakcja cywilnoprawna obejmuje dwie lub więcej stron. Konieczne jest ustalenie, kto jest odpowiedzialny za zapłatę podatku (stroną zobowiązaną musi być osoba, która rejestruje podatek w swoich księgach podatkowych dochodów i wydatków). Ustawa rozwiązuje ten problem.

Podatnik ustalany na podstawie charakteru czynności

Obowiązek podatkowy nakładany jest:

• w przypadku umowy sprzedaży - na kupującego;
• w przypadku umowy zamiany - na strony transakcji;
• w przypadku umowy darowizny - na osobę wykonującą;
• po ustanowieniu użytkowania, łącznie z nieregularnym użytkowaniem i płatnej służebności - na użytkowniku lub osobie nabywającej służebność;
• w przypadku umowy pożyczki i umowy o nieregularnym depozycie - na pożyczkobiorcę lub posiadacza;
• w akcie spółki cywilnej - na wspólnikach.

Zakup ruchomości od osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej

Jeśli prowadzimy działalność gospodarczą, często kupujemy różnego rodzaju rzeczy od osób, które nie są przedsiębiorcami. Z uwagi na to, że zwolnienie nie dotyczy obowiązku zapłaty VAT po stronie sprzedawcy, a obowiązek kupującego (przedsiębiorcy) zazwyczaj nie powstaje (z wyjątkiem niektórych szczególnych przypadków określonych w ustawie o podatku VAT), kupujący (przedsiębiorca) będzie musiał określić wartość transakcji i zapłacić odpowiednią kwotę PCC. Jeśli jednak podstawa opodatkowania transakcji nie przekracza 1000 zł, transakcja jest zwolniona z podatku. Co jednak, jeśli kupimy od jednej osoby tego samego dnia różne rzeczy, których wartość jednostkowa nie przekracza 1000 zł, ale wartość zagregowana rzeczywiście tak jest?

Proszę zwrócić uwagę na następujące postanowienie ustawy PCC: podatek dotyczy umów sprzedaży. Możemy więc stwierdzić, że aby ustalić, czy powstaje obowiązek podatkowy, powinniśmy sprawdzić, czy pojedyncza umowa przekracza próg. Dlatego też, jeśli zawieramy kilka oddzielnych transakcji zakupu, musimy wziąć pod uwagę wartość każdego kontraktu osobno w celu ustalenia, czy PCC jest płatna.