Sposoby opodatkowania - skala podatkowa, jednolita stawka, ryczałt

Spis treści

1. Skala podatkowa (zasady ogólne)
2. Podatek liniowy 19%
3. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
4. Jak wybrać formę opodatkowania?
5. Inne, rzadsze formy opodatkowania

Skala podatkowa (zasady ogólne)

Skala podatkowa to podstawowy sposób opodatkowania dochodów osób fizycznych. Stosuje się ją między innymi do:

• wynagrodzeń z umowy o pracę,
• większości umów zlecenia,
• emerytur i rent,
• działalności gospodarczej opodatkowanej na zasadach ogólnych (PIT-36).

Podatek przy tej formie płaci się od dochodu, czyli od przychodu pomniejszonego o koszty jego uzyskania (na przykład zakup towaru, sprzętu, opłaty związane z prowadzeniem działalności).

Jak działa skala podatkowa w rozliczeniu za 2025 rok?

W rozliczeniu PIT za 2025 rok na zasadach skali podatkowej obowiązuje próg podatkowy oraz kwota wolna od podatku.

• Kwota wolna od podatku: 30 000 zł dochodu rocznie – od tej części dochodu PIT nie jest naliczany.
• Kwota zmniejszająca podatek: 3600 zł – odpowiada kwocie wolnej i jest uwzględniana w obliczeniach podatku.

Skala wygląda następująco:

• dochód do 120 000 zł: podatek wynosi 12% podstawy opodatkowania minus 3600 zł,
• dochód powyżej 120 000 zł: podatek wynosi 10 800 zł + 32% nadwyżki ponad 120 000 zł.

Dzięki kwocie wolnej od podatku osoba, której roczny dochód nie przekracza 30 000 zł, nie zapłaci PIT. Przy wyższych dochodach kwota wolna stopniowo „wyczerpuje się” w ramach pierwszego progu podatkowego.

Ulgi i preferencje przy skali podatkowej

Skala podatkowa daje dostęp do najszerszego katalogu ulg. Między innymi:

• możliwość wspólnego rozliczenia z małżonkiem,
• możliwość rozliczenia się jako osoba samotnie wychowująca dziecko,
• prawo do ulgi na dzieci,
• prawo do innych ulg (np. rehabilitacyjnej, na internet, na darowizny itp., jeśli spełnione są warunki ustawowe).

„Trzeci próg podatkowy” – danina solidarnościowa 4%

Osobnym obciążeniem dla osób o bardzo wysokich dochodach jest danina solidarnościowa, potocznie nazywana „trzecim progiem podatkowym”.

• Daninę płacą osoby, których łączne dochody z wybranych źródeł przekraczają 1 000 000 zł rocznie.
• Stawka wynosi 4% od nadwyżki ponad 1 000 000 zł.
• Daninę wykazuje się w odrębnej deklaracji i płaci dodatkowo – niezależnie od podatku z PIT według skali lub podatku liniowego.

W praktyce oznacza to, że dla części dochodu przekraczającej milion złotych efektywne obciążenie może wynieść 32% + 4%, czyli 36% tej nadwyżki.

Podatek liniowy 19%

Podatek liniowy to forma opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej, w której obowiązuje jedna stała stawka – 19%, niezależnie od wysokości dochodu.

Podatek liniowy można zastosować do:

• dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne,
• dochodów z działów specjalnych produkcji rolnej, jeśli są rozliczane na podstawie ksiąg,
• często także w ramach spółek osobowych (np. spółka jawna, cywilna), jeżeli wspólnikami są osoby fizyczne.

Podobnie jak przy skali, podatek płaci się od dochodu (przychód minus koszty), a nie od samego przychodu.

Kiedy można wybrać podatek liniowy?

Podatek liniowy jest wybierany świadomie. Najczęściej robi się to przy zakładaniu firmy albo przy zmianie formy opodatkowania na kolejny rok (w ściśle określonych terminach).

Ważne ograniczenie dotyczy współpracy z pracodawcą:

• jeżeli przedsiębiorca w danym roku wykonuje w ramach działalności gospodarczej te same czynności na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, które wykonywał wcześniej na etacie, może utracić prawo do podatku liniowego za cały rok i zostać „przestawiony” na skalę podatkową.

Z tego powodu przy przejściu z etatu na B2B warto skonsultować zakres usług z doradcą podatkowym lub księgowym, aby nie naruszyć tego przepisu.

Zalety podatku liniowego

Podatek liniowy najczęściej opłaca się przedsiębiorcom, którzy:

• osiągają wysokie dochody z działalności gospodarczej (pow. 120 000 zł rocznie),
• nie korzystają w praktyce z ulg „rodzinnych” (np. ulga na dzieci),
• nie planują wspólnego rozliczenia dochodów z małżonkiem.

Zalety tej formy:

• stała stawka 19% niezależnie od poziomu dochodu,
• możliwość odliczania kosztów uzyskania przychodu,
• prawo do odliczenia od dochodu m.in. składek na ubezpieczenia społeczne i strat z lat ubiegłych,
• możliwość odliczenia części składki zdrowotnej (w ustawowym limicie rocznym).

Ograniczenia podatku liniowego

W porównaniu ze skalą podatkową podatek liniowy daje mniej preferencji.

• brak możliwości wspólnego rozliczenia z małżonkiem,
• brak możliwości rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko,
• brak prawa do wielu ulg, np. ulgi na dzieci,
• konieczność pilnowania warunku dotyczącego świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy.

Podatek liniowy zwykle jest korzystny przy stosunkowo wysokim dochodzie z działalności i jednocześnie braku istotnych ulg rodzinnych. W każdym przypadku warto przeprowadzić symulację lub skorzystać z kalkulatora, który porówna wynik dla skali, liniówki i ryczałtu.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych to uproszczona forma opodatkowania, w której podatek płaci się od przychodu, bez pomniejszania go o koszty uzyskania przychodu.

Ryczałt mogą stosować przede wszystkim:

• osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą,
• wspólnicy niektórych spółek osobowych (np. spółka cywilna, jawna), jeśli wspólnikami są osoby fizyczne,
• osoby uzyskujące przychody z tzw. najem prywatny (najmu, podnajmu, dzierżawy i umów podobnych).

Najem prywatny – tylko ryczałt

Od 2023 roku przychody z najmu prywatnego można opodatkować wyłącznie ryczałtem. Skala podatkowa ani podatek liniowy nie są już dostępne dla tego rodzaju przychodów.

Przy najmie prywatnym obowiązują stawki:

• 8,5% przychodu do kwoty 100 000 zł rocznie,
• 12,5% przychodu od nadwyżki ponad 100 000 zł rocznie.

W przypadku małżonków, którzy złożą oświadczenie, że cały przychód z najmu rozlicza jeden z nich, limit 100 000 zł do stawki 8,5% dotyczy łącznie [rycz-prog-razy-2] zł przychodu.

Stawki ryczałtu w działalności gospodarczej

W działalności gospodarczej stawka ryczałtu zależy od rodzaju wykonywanej działalności. W 2025 roku przepisy przewidują kilka stawek, między innymi:

• 2%,
• 3%,
• 5,5%,
• 8,5%,
• 10%,
• 12%,
• 12,5%,
• 14%,
• 15%,
• 17%.

Konkretną stawkę przypisuje się na podstawie symbolu PKWiU lub charakteru wykonywanych usług. W przypadku bardziej złożonej działalności warto skorzystać z pomocy księgowej, aby prawidłowo ustalić stawkę.

Limity przychodów i wyłączenia z ryczałtu

Nie każdy przedsiębiorca może korzystać z ryczałtu. Istnieją dwa typy ograniczeń:

• Limit przychodów – co do zasady z ryczałtu można korzystać, jeśli przychody z działalności w poprzednim roku nie przekroczyły równowartości 2 000 000 euro (dla rozliczenia za 2025 rok jest to 8 569 200 zł).
• Wyłączenia ustawowe – ustawa wymienia rodzaje działalności, które nie mogą być opodatkowane ryczałtem (np. niektóre wolne zawody, apteki, handel częściami i akcesoriami do pojazdów). Takie ograniczenia są opisane w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym.

Jak wybrać formę opodatkowania?

Nie ma jednej formy opodatkowania, która byłaby najlepsza dla każdego. Wybór zależy od kilku podstawowych czynników:

• wysokości oczekiwanego dochodu z działalności,
• wysokości i struktury kosztów,
• możliwości i planów korzystania z ulg (szczególnie rodzinnych),
• formy zatrudnienia małżonka i planów wspólnego rozliczenia,
• ewentualnej współpracy z byłym lub obecnym pracodawcą w ramach działalności gospodarczej,
• obciążeń z tytułu składek ZUS i składki zdrowotnej.

W dużym uproszczeniu:

• Skala podatkowa – elastyczna, z największą liczbą ulg i możliwością wspólnego rozliczenia; często korzystna przy niższych dochodach i przy rodzinie na utrzymaniu.
• Podatek liniowy – prosty i przewidywalny przy wysokich dochodach z działalności gospodarczej, ale bez ulg rodzinnych i wspólnego rozliczenia.
• Ryczałt – uproszczony, oparty na przychodzie; korzystny przy niskich kosztach i prostych modelach biznesowych, obowiązkowy przy najmie prywatnym.

Przed wyborem formy warto:

• zrobić symulację podatku dla kilku wariantów,
• przeanalizować także wysokość składki zdrowotnej i ZUS w każdej formie,
• w razie wątpliwości skonsultować się z księgowym lub doradcą podatkowym.

Inne, rzadsze formy opodatkowania

Oprócz opisanych powyżej form istnieją jeszcze inne, specjalne sposoby opodatkowania, na przykład karta podatkowa. Od 2022 roku nie można już wybrać karty jako nowej formy opodatkowania – mogą z niej korzystać wyłącznie podatnicy, którzy stosowali ją już przed tą datą i kontynuują rozliczanie na dotychczasowych zasadach.

Istnieją również szczególne systemy dla określonych branż (np. podatek tonażowy, podatek rolny), ale nie dotyczą one typowych dochodów osób fizycznych i działalności jednoosobowych.