Nieoprocentowana pożyczka pomiędzy członkami rodziny – czy pojawia się obowiązek w PIT?

Spis treści

1. Nieoprocentowana pożyczka a przychody z nieodpłatnych świadczeń
2. Umowa pożyczki w formie nieoprocentowanej
3. Rozbieżność w interpretacji braku przychodu z nieodpłatnych świadczeń w PIT

Nieoprocentowana pożyczka a przychody z nieodpłatnych świadczeń

Istota przedstawionego problemu sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy fakt otrzymania nieoprocentowanej pożyczki generuje po stronie pożyczkobiorcy przychód z nieodpłatnych świadczeń.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy PIT przychodami są nie tylko otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne, ale również i wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Ustawa PIT wyjaśnia jedynie, w jaki sposób ustalić przychód z nieodpłatnych świadczeń. Otóż w myśl art. 11 ust. 2a ustawy PIT wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:

• jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
• jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu;
• jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku;
• w pozostałych przypadkach – na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy, lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.

Jeżeli chodzi natomiast o próbę wyjaśnienia, czym są nieodpłatne świadczenia, to można wskazać, że musi to być świadczenie, z którym nie jest związana zapłata w żadnej postaci.

Dla celów podatkowych przyjmuje się, że nieodpłatne świadczenie obejmuje każde działanie lub zaniechanie na rzecz innej osoby oraz wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu lub te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności tych podmiotów, których skutkiem jest przysporzenie majątku innej osobie, mające konkretny wymiar finansowy.

Umowa pożyczki w formie nieoprocentowanej

W dalszej kolejności należy odnieść się do konstrukcji samej umowy pożyczki.

Umowa pożyczki uregulowana została w Kodeksie cywilnym, gdzie w art. 720 § 1 możemy przeczytać, że przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko, co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej, jakości.

W świetle tak skonstruowanej definicji pożyczka może mieć albo charakter odpłatny (w sytuacji, gdy umowa jest oprocentowana) lub nieodpłatny (przy pożyczce nieoprocentowanej).

Zasadnym jest, zatem przyjęcie, że jeżeli strony w umowie pożyczki zastrzegły brak odpłatności w postaci odsetek, to fakt ten nie rodzi skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia. Skoro bowiem przepis prawa dopuszcza formę nieodpłatną pożyczki, to nie należy z tego tytułu wyprowadzać wniosku o konieczności rozpoznawania hipotetycznego przychodu z nieodpłatnych świadczeń.

W rezultacie otrzymanie nieoprocentowanej pożyczki jest zdarzeniem neutralnym podatkowo na gruncie podatku PIT.

Dodatkowo warto wskazać, że nawet gdybyśmy przyjęli tezę, zgodnie, z którą nieoprocentowana pożyczka generuje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, to przy pożyczce pomiędzy członkami najbliższej rodziny zastosowanie znajdzie zwolnienie określone w art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT.

Przepis ten stanowi, że wolna od podatku jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Rozbieżność w interpretacji braku przychodu z nieodpłatnych świadczeń w PIT

Musimy jednak zwrócić uwagę, że powyższe stanowisko nie jest przedstawiane jednolicie.

W części wyroków i interpretacji możemy dostrzec, że prezentowany jest pogląd, w myśl którego odpłatność lub jej brak nie przesądza o ważności zawartej umowy pożyczki.

Jednakże występujące w obrocie gospodarczym odsetki stanowią wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych. Odsetki mają, wynagrodzić bowiem oddającemu do korzystania środki pieniężne okoliczność, że w tym czasie sam nie może z nich korzystać.

Korzystanie z obcego kapitału wiąże się zatem zasadniczo z koniecznością poniesienia przez korzystającego z tego kapitału określonych kosztów. Brak obowiązku zapłaty odsetek od udostępnionych środków skutkuje tym, że podmiot korzystający cudzego kapitału nieodpłatnie znajduje się w korzystniejszej sytuacji niż taki sam podmiot, który korzysta z kapitału za wynagrodzeniem. To zatem powoduje, że po stronie pożyczkobiorcy należy rozpoznać przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń.

Taki pogląd wyrażony został m.in. przez wyrok WSA we Wrocławiu z 10 stycznia 2014 r. I SA/Wr 1702/13, czy też wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 września 2016 r. III SA/Wa 2439/15.

Przypomnijmy, że w przypadku przychodów z nieodpłatnych świadczeń mamy do czynienia z tzw. przychodem z innych źródeł określonym w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy PIT. Tego rodzaju przychód jest rozliczany dopiero na etapie składania zeznania rocznego w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. W tym przypadku obowiązuje zeznanie PIT-36. Dodajmy też, że do przychodów z innych źródeł stosujemy skalę podatkową określoną w art. 27 ust. 1 ustawy PIT.

W orzecznictwie możemy się spotkać również z odmiennymi interpretacjami wskazującymi, że w przypadku nieoprocentowanej pożyczki powstaje przychód z nieodpłatnych świadczeń, który kwalifikowany jest jako przychód z innych źródeł.

Podsumowując nasze ustalenia, należy zauważyć, że nieoprocentowana pożyczka jest różnie rozumiana w kontekście przychodu z nieodpłatnych świadczeń. Jednakże nawet w sytuacji, gdy przyjmiemy, że w tym przypadku powstanie przychód, to pożyczkobiorca może skorzystać ze zwolnienia od podatku PIT.